2023 жылдың 6 маусымында «Наз» мемлекеттік би театры» МКҚК-да «Сыбайлас жемқорлық туралы түсінік және оны жою әдістері. Лоббизм» тақырыбында дәріс өткізілді. Дәріс орталықтандырылған кітапхана жүйесінің №3 кітапханасында бірлесіп өткізілді. Іс-шараға Театр және кітапхана қызметкерлері қатысты. Дәрісті театр комплаен-менеджер Тәпен Мәди Олжасұлы өткізді.
Аталған дәрістер ҚР-да сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша қабылданған саясатты орындау шеңберінде өткізіледі.
Сыбайлас жемқорлықтың көптеген түрлі көріністері бар екендігі айтылды. Және онымен күресудің әртүрлі әдістері бар. Әсіресе, осы дәріс аясында қазіргі лоббизм мәселелері қозғалды. Егер көптеген анықтамалардың біріне жүгінетін болсақ, онда лоббизм – бұл «мүдделі топтардың қажеттіліктеріне сәйкес шешім қабылдауға (немесе қабылдамауға) қол жеткізу үшін мемлекеттік емес ұйымдар өкілдерінің мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына әсер ету» тәсілі. Егер сіз осы анықтамадан бастасаңыз, онда бұл сыбайлас жемқорлықтың анықтамасына өте ұқсас. Осыны ескере отырып, лоббизм ұғымын құқықтық өріске шығару өте қиын болады. Лоббизм кез-келген саяси жүйеге тән болғандықтан, ол нормативтік актілерде жазылған ба, жоқ па бәрібір болады. Биліктің демократиялық институты ,сондай-ақ еркін нарықтық қатынастар аясында бұл құралдарды саяси топтар да, қоғамның құрылымын өзгертуге мүдделі басқа адамдар да белсенді қолданады. Бұл кез келген қоғамда өтетін процесс. Бірақ әлемдік тәжірибе көрсеткендей, бұл құралдар осы топтардың артында тұруы мүмкін саяси шешімдердің экономикалық мүдделермен тығыз байланысын ескере отырып, бүкіл қоғамға зиян тигізуі мүмкін. Толығырақ қарау үшін АҚШ-тағы заңдастырылған лоббизм моделі мысал ретінде алынды. Егер сіз лоббизмнің қазіргі тенденцияларына сүйенсеңіз Лоббист мүмкіндіктері:
– сараптамалық қорытындылар, анықтамалар дайындайды және сарапшыларды тартады. Шенеунік лоббисттен алатын ақпарат екі түрге бөлінеді. Біріншіден, бұл дайындыққа шенеунік қатысатын (қатыса алатын) нормативтік құжатқа (шешімге) байланысты мәліметтер. Екіншіден, бұл сайлаушылардың қалауы туралы мәліметтер; (АҚШ-тағы сияқты сайлау жүйесі жұмыс істейтін жерде үлкен маңызға ие)
– шенеунікті түрлі ақылы дәрістерге шақыру, сондай-ақ мемлекеттік қызметтен кеткен жағдайда шенеунікке ақылы лауазым беру. Сонымен қатар, лоббист сайланған шенеуніктің сайлау науқанын төлей алады;
– шенеунікті (саясаткерді) қоғамдық және кәсіби ортада танымал ету, сондай-ақ әлеуетті қарсыластарды бейтараптандыру.
Соңғы онжылдықтарда АҚШ-та бұл институттың проблемалары жиі байқалады, бұл осы институтқа жаңа шектеулер енгізуге әкеледі.
Осы тетіктерден басқа, лоббизм заң шығару жұмысы аясында шешім қабылдауға әсер етеді, сәйкесінше заң шығару жүйесінде қатаң жұмыс істейтін сот жүйесіне де әсер етеді. Кейбір елдердің сот жүйесінде (сонымен қатар Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот сияқты халықаралық сот органдарында) ресми түрде “сот достары” (amicus curiae) жұмыс істейді.Бұл сот қарайтын іс бойынша Тараптар болып табылмайтын жеке тұлғалар мен ұйымдар. Алайда, олар ресми түрде белгіленген тәртіппен өздерінің “меморандумдарын” беруге құқылы, онда сот қарайтын мәселе бойынша өз пікірлерін білдіреді. Шын мәнінде,”сот достары” лоббистер болып табылады, бірақ олар ресми түрде қарастырылмайды.
Көріп отырғаныңыздай, лоббизм тақырыбы өте кең және саяси шешімдермен өте тығыз байланысты. Айта кетейік, әр адамға заңды әдістерді қолдана отырып, өз мүдделерін алға жылжыту құқығы беріледі. Осыған байланысты біз бұқаралық ақпарат құралдарына, әлеуметтік желілерге әсер ете алатын қаржылық құралдары бар белсенді азшылықтың бастамаларынан көпшілікті қорғау тетіктерін құру қажеттілігін көреміз. ғылыми жұмыстар ақпаратты қабылдауға әсер етеді, сонымен қатар маңызды саяси қайраткерлерге тікелей әсер етеді, осылайша болашақ артықшылықтарға кепілдік береді. Нәтижесінде олар көпшіліктің жағдайының нашарлауына әкеледі.
Көріп отырғаныңыздай, лоббизм тақырыбы өте кең және саяси шешімдермен өте тығыз байланысты. Айта кетейік, әр адамға заңды әдістерді қолдана отырып, өз мүдделерін алға жылжыту құқығы беріледі. Осыған байланысты біз қаржылық құралдары бар белсенді азшылықтың бастамаларынан көпшілікті қорғау тетіктерін құру қажеттілігін көреміз.
Олардың көмегімен олар бұқаралық ақпарат құралдарына, әлеуметтік мессенджерге, сондай-ақ ғылыми жұмыстарға әсер ете алады. Осылайша, қоғамның ақпаратын қабылдауға, сондай-ақ тікелей маңызды саяси қайраткерлерге әсер етіп, болашақтағы пайдасына кепілдік беретін өз мақсаттарын көздейді. Нәтижесінде қоғам мен елдің нашарлауына себеп болады.
Жиналыс өткізді: Тәпен М. О.
