2024 жылдың 6 желтоқсанында Астана қаласы әкімдігінің «Наз» мемлекеттік би театры» МКҚК-да (бұдан әрі-Театр) «Цифрландыру сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл құралы ретінде: мүмкіндіктер, сын-тегеуріндер мен перспективалар» тақырыбында дәріс өткізілді. Дәріс орталықтандырылған кітапхана жүйесінің №3 кітапханасында бірлесіп өткізілді. Іс-шараға Театр қызметкерлері, кітапхана қызметкерлері және кітапхана тыңдаушылары қатысты. Бұл іс-шараны театрдың комплаенс-менеджері Тәпен Мәди Олжасұлы өткізді. Аталған дәрістер ҚР-да сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша қабылданған саясатты орындау шеңберінде өткізілді.
Цифрландыру басқару, экономика және әлеуметтік өмірге деген көзқарастарды өзгерте отырып, қазіргі қоғамның ажырамас бөлігіне айналды. Мемлекеттік басқарудағы цифрландырудың маңызды міндеті сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес болып табылады, ол неғұрлым күрделі және жүйелі проблемалардың бірі болып қала береді.
Цифрландыру-бұл цифрлық технологияларды қоғам өмірінің, экономиканың және Мемлекеттік басқарудың барлық аспектілеріне біріктіру процесі. Ол күнделікті процестерді автоматтандырудан бастап, үлкен көлемдегі деректерді талдауды қамтамасыз ететін күрделі жасанды интеллект жүйелерін құруға дейінгі көптеген міндеттерді қамтиды.
Мемлекеттік басқаруда цифрландыру мүмкіндік береді :
– сыбайлас жемқорлықтың негізгі себебі болып табылатын адами факторды барынша азайту ;
– процестердің цифрландырып қамтамасыз ету ;
– азаматтардың қызметтерге қол жеткізуін жеңілдету .
Оның сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі маңыздылығы манипуляциялар мен теріс пайдалануды болдырмайтын ашық жүйелерді құру мүмкіндігі болып табылады.
Сыбайлас жемқорлық-әлемнің көптеген елдері, соның ішінде Қазақстан алдында тұрған аса күрделі әлеуметтік проблемалардың бірі. Сыбайлас жемқорлықтың болуы цифрландыру жоқтығымен, шамадан тыс бюрократиямен, процедуралардың күрделілігімен және адам факторының маңызды рөлімен байланысты.
Цифрландыру мемлекеттік және қоғамдық өмірдің негізгі салаларына енгізіле отырып, осы құбылыспен күресу үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Қазақстандағы осы бағыттағы алғашқы жетістіктер азаматтардың мемлекеттік қызметтерге қолжетімділігін жеңілдететін «бір терезе» қағидатын енгізумен байланысты. Бұл жүйе азаматтардың шенеуніктермен жеке өзара іс-қимылын барынша азайтуға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде сыбайлас жемқорлық көріністерінің қаупін азайтады.
«Бір терезе» қағидаты аясында мемлекеттік басқаруда цифрлық технологияларды кеңінен қолдану үшін негіз құрылды. Іс жүзінде бұл қызмет алу үдерістерін жеделдетуге, азаматтардың мемлекеттік қызметшілермен тікелей байланыс орнындағы сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге және мемлекеттік аппаратқа деген сенімді арттыруға алып келді.
Бүгінде Қазақстан мемлекеттік басқарудың түрлі салаларында цифрландыруды белсенді дамытуда. Бюджет есебінен қамтамасыз етілетін квзаимемлекеттік ұйымдар шеңберінде бухгалтерияны, кадр бөлімдерін және шарттық процестерді цифрландыру маңызды бағыттардың бірі болып табылады. Бұл шаралар мыналарға бағытталған :
– есеп пен есептіліктің ашық жүйесін құру ;
– деректерді манипуляциялауды алып тастау ;
– бұзушылықтарды автоматты түрде бақылау ;
– қаражатты тиімді жұмсау ;
Мысалы, бухгалтерлік есепте цифрлық жүйелерді енгізу екі еселенген бухгалтерлік есеп немесе қаржылық айла-шарғы жасау мүмкіндігін азайтады. Кадрлық процестерді автоматтандыру лауазымдарға тағайындау кезінде субъективтілікті азайтады, ал шарттарды цифрландыру олардың заңнамаға сәйкестігін тексеруді жеңілдетеді.
Тағы бір маңызды бағыт-азаматтарға заңнамалық актілерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін және шешім қабылдаудың цифрландыру ықпал ететін цифрлық көмекшілерді құру жобасы жоспарланған.
Бұл шаралар цифрландырудың басты мақсатына – цифрланды қамтамасыз етуге және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін барынша азайтуға бағытталған. Алайда, егер таңдалған бағдарламалық өнімдер жеткілікті тиімді болмаса, цифрлық технологияны енгізу қызметкерлерге және жалпы жүйеге қосымша стресс тудыруы мүмкін екенін ескеру маңызды.
Цифрландырудың негізгі проблемаларының бірі деректердің сыртқы араласуға осалдығы болып қала береді. Кибершабуылдар, құпия ақпараттың ағуы, цифрлық жазбаларды қолдан жасау-бұл қазіргі ақпараттық жүйелерге төнетін қауіптердің бір бөлігі ғана. Қазақстанда бұл тәуекелдерді барынша азайту үшін шаралар қабылдануда. Мысалы, әртүрлі салалардағы нормалар мен ережелерді сақтайтын сәйкестікті басқару платформалары әзірленуде.
Бұл платформалар бұзушылықтарды автоматты түрде жазып, талдай алады және оларды ескертеді.
Алайда цифрландыру инфрақұрылымды дамытуға және оның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қомақты инвестицияларды талап етеді.
Маңызды аспектілердің бірі-сандық деректерді орналастыруға арналған жеке жабдықтың болуы. Қазіргі уақытта негізгі жабдықтар мен технологиялар шетелден әкелінеді, бұл ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіреді.
Қазақстан мемлекеттік құрылымдарда жасанды интеллектті (AI) пайдалану мүмкіндігін белсенді зерттеп жатыр. AI деректердің үлкен көлемін талдауға, күдікті белсенділік пен заңнаманың бұзылуын анықтауға қабілетті.
Мысалы, AI көмегімен сіз:
– жоғары бағаларды немесе жалған жеткізушілерді анықтау үшін мемлекеттік сатып алуды талдауды автоматтандыру;
– күдікті қаржылық операцияларды қадағалаңыз;
– шенеуніктер мен ведомстволар жұмысының тиімділігін бағалау .
Дегенмен, оның да шектеулері бар. Оның жұмысы бастапқы деректердің сапасына тікелей байланысты. Егер AI оқытылатын деректерде қателер немесе манипуляциялар болса, бұл қате тұжырымдарға әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, егер жүйе жосықсыз адамдардың бақылауына түссе, жасанды интеллектті пайдакүнемдік мақсатта пайдалану қаупі бар.
Кванттық есептеулердің дамуы қорғалған сақтау жүйелерін құруда жаңа көкжиектер ашады. Перспективалы бағыттардың бірі-блокчейн технологиясын қолдану.
Блокчейн мүмкіндік береді :
– жүйедегі әрбір өзгерісті жазып алыңыз ;
– деректерге қол жеткізу сұрауларын қадағалаңыз ;
– жазбалардың өзгермейтіндігін қамтамасыз ету .
Бұл технология мемлекеттік құрылымдарда қолданылатын деректерді қауіпсіз сақтау және өңдеу үшін негіз бола алады. Алайда, оны сәтті жүзеге асыру үшін бірқатар мәселелерді шешу қажет, соның ішінде жеке инфрақұрылымды дамыту және мамандарды оқыту.
Цифрландыру-бұл тек құрал. Оны қолданудың тиімділігі адамдарға байланысты. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес әрбір азаматтан басталады және қоғам мен мемлекеттің бірлескен күш-жігері ғана қажетті нәтижелерге әкелуі мүмкін. Цифрландыру сыбайлас жемқорлық мәселесін толығымен шешпейтінін, бірақ оны барынша азайтуға жағдай жасайтынын түсіну маңызды. Бұл құралды қоғамның игілігі үшін немесе зиян үшін қалай қолданатынымыз бізге байланысты. Цифрландырудың маңызды элементі азаматтардың шағым беру және сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтерге онлайн жүгіну мүмкіндігі болып табылады. Бұл мемлекеттік жүйенің цифрландыру мен қол жетімділігіне ықпал етеді. Табысты цифрландыру үшін халық арасында Цифрлық сауаттылық деңгейін арттыру маңызды.
Бұған кіреді:
– білім беру науқандарын өткізу ;
– мемлекеттік қызметшілер үшін оқу курстарын құру .
Цифрландыру-мемлекет пен қоғамды басқару тәсілін өзгертуге қабілетті қуатты құрал. Бұл процестерді ашық етуге, күнделікті операцияларды автоматтандыруға және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға мүмкіндік береді .
Оны сәтті енгізу қажет:
– деректер қауіпсіздігін қамтамасыз ету ;
– заңнаманы бейімдеу;
– цифрлық сауаттылықты арттыру;
– инфрақұрылымның тұрақтылығы .
Цифрландырудың болашағы-бұл технологиялардың, мемлекеттік саясаттың және азаматтардың белсенді қатысуының синергиясы. Біз ақпараттық технологиялар ғасырында және бүкіләлемдік бәсекелестік орта мен технологияның табиғи дамуы аясында өмір сүріп жатырмыз, тиімді мемлекет құру үшін цифрландыруды дамыту қажет. Алайда, цифрландыру жолында көптеген қиындықтар тұр, тек осы қиындықтарды еңсере отырып, біз адал және әділ қоғам құру үшін цифрлық технологиялардың әлеуетін толық пайдалана аламыз.
