2023 жылғы 27 қаңтарда «Наз» мемлекеттік би театры» МКҚК-да «Терминология мен мақсаттардағы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шеңберіндегі проблемалар» тақырыбында дәріс өткізілді. Дәріс орталықтандырылған кітапхана жүйесінің №3 кітапханасында бірлесіп өткізілді. Іс-шараға Театр және кітапхана қызметкерлері қатысты. Дәрісті театр заңгері Тәпен Мәди Олжасұлы өткізді.
Дәрістің басында аталған дәрістің себебі біздің заңнамамыздың ерекшеліктері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл аясындағы жалпы әлемдік үрдіс болғандығы атап өтілді. Осылайша сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс қимыл туралы заңда ережелер оқылды:
– сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың мақсаты мен міндеттері;
– сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларының жүйесі;
– сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттар;
– қаржылық бақылау шаралары.
Бұдан әрі реттеуші құжаттардың бірі сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізудің үлгілік қағидалары және сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне талдау жүргізу әдіснамасы болып табылады.
Олар сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне, сондай-ақ осы тәуекелдерді іздеу шеңберінде көзделетін мақсаттарға баса назар аударады. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін реттеу бойынша регламент, сондай-ақ жалпы әдістемелік ұсынымдар болғанымен, бұл термин бұлыңғыр сипатқа ие. Егер осы бағыттағы жұмыстардың көпшілігіне назар аударатын болсақ, олар проблематикаға бағытталған және көптеген азаматтардың түсінігінен алшақтайды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес сонымен қатар белгілі бір органның немесе ұйымның өмірін, сондай-ақ жұмысын жақсарту ретінде басымдық беруі керек.
Рефлексия ретінде және түсіну үшін мысалды қарастырайық: егер ұйым қызметкерлерінің жалақысы елдегі орташа жалақыдан 2 есе аз болса немесе мұндай жүктемені көтермейтін жеке фирмаларға қарағанда, ұқсас лауазымдарда және бірдей жүктемеде болса, онда мемлекеттің беделін төмендетуден басқа, ол да әкеледі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің басымдылығын төмендету. Бірақ терминологияның ерекшелігі мен мақсаттарына байланысты бұл өткір мәселе сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін шолудан тыс қалады.
Мысал ретінде Еуропадағы қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымының (ЕҚЫҰ) «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі Нұсқаулық» атты халықаралық баяндамасын қарастыруға болады. Онда кейбір ұсыныстарда мемлекет үшін «өмір сүру құнының өсуін ескере отырып, жалақыны жыл сайынғы бағалау, жеке сектордағы ұқсас лауазыммен салыстыруға болатын жалақы» ұсынымдары берілген. Бірақ егер біз ЕҚЫҰ – ның барлық жұмысын қарастыратын болсақ, онда барлық қажетті өзгерістерді жасай алатын органның функционалдығы да ескерілмейді. Тағы да сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің бағыты жоғалады.
Мұны түсіндіру үшін ұйым ұсынылған барлық шектеулерді енгізген мысалды қарастырайық және болашақта бәрін реттеуге байланысты бюрократиялық аппарат өсе бастайды, осылайша ұйым жұмысының тиімділігін оның негізгі бағытында төмендетеді және болашақта бюджет шығындарын оңтайландыру шеңберінде оны жабуға тырысады. Оның аясында жеке ұйымдар өздерінің тиімділігін көрсете бастайды, өйткені оларға көптеген шектеулер жүктелмейді. Нәтижесінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға ұмтылу салдарынан белгілі бір ұйымды саналы түрде немесе бейсаналық түрде жоюға болады.
Әрине, бұл басшылықтын тәуекелдерді азайту мақсаттарын көздемеуі керек дегенді білдірмейді, бірақ тәуекелдерді азайту жақсы ақпараттандырумен немесе осы кәсіпорынға пайда әкелетін және оның тиімділігін төмендетпейтін озық стандарттарды енгізумен бірге жүруі керек. Бұл құралдар бағдарлама аясында қол жетімді болуы керек және ақысыз болуы керек, өйткені жеке фирмалардың инновацияларды ұсынудағы қаржылық қызығушылығы олардың мүдделерін лоббизмге итермелеуі мүмкін, осылайша тәуекелдерді азайтады.
«Сыбайлас жемқорлық тәуекелдері» терминологиясынан көріп отырғанымыздай, Біз сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты дамыту векторына ықпал ету мүмкіндігіне ие боламыз. Демек, терминология мен тұжырымдаманың аяқталмауы, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шеңберіндегі ұғымдар мен мақсаттардың бұлыңғырлығы кейіннен қауіп төндіруі мүмкін. Бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелі болып табылады.
Жиналыс өткізді: Тәпен М. О.
